W przypadku stwierdzenia niezgodności z istniejącym stanem prawnym inspektor pracy zobowiązany jest do zastosowania przysługujących mu środków prawnych. Zastosowanie tych środków ma na celu przywrócenie stanu zgodnego z prawem oraz zapobieżenie naruszania prawa w przyszłości. Środkami prawnymi typu administracyjnego są wystąpienie i nakaz. W przypadku stwierdzenia wykroczeń przeciwko prawom pracownika inspektor pracy stosuje środki karne.

Wystąpienie jest środkiem prawnym charakterystycznym w toku postępowania kontrolnego inspektora pracy. Podstawą do skierowania wystąpienia jest art. 9 pkt 5 w związku z art. 21 pkt 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Ten środek oddziaływania na pracodawcę ma zastosowanie w przypadku stwierdzenia naruszenia prawa pracy. Nie dotyczy on naruszeń przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (w tych przypadkach wydaje się decyzje administracyjne, zwane nakazami i sprzeciwami). Wystąpienie nie jest decyzją administracyjną. Oznacza to, że pracodawca ma prawo odmówić wykonania wystąpienia, nie narażając się na konsekwencje ze strony Państwowej Inspekcji Pracy czy też innych organów państwowych. Wystąpienie jest jedynie stanowiskiem inspektora pracy w sprawie stwierdzonych nieprawidłowości i jednocześnie wezwaniem pracodawcy do przywrócenia stanu zgodnego z prawem.

W wystąpieniu inspektor pracy wnosi do pracodawcy o usunięcie stwierdzonych naruszeń prawa, a także w razie potrzeby o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do winnych. W wystąpieniu należy wskazać wnioski oraz ich podstawę faktyczną i prawną, a także poinformować pracodawcę, że ma obowiązek udzielić odpowiedzi inspektorowi pracy w ciągu 30 dni od otrzymania wystąpienia, o terminie jego realizacji i wniosków (art. 21d ustawy o PIP).

Ta forma prawna oznacza, że pracodawca w zasadzie swobodnie może odnieść się do wniosków zawartych w wystąpieniu i w zależności od ich oceny zastosować się do wniosków bądź ich nie wykonać. Po otrzymaniu wystąpienia pracodawca ma kilka możliwości: