Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność kontrolną inspektorów pracy jest ustawa z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1362 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2001 r. nr 128, poz. 1405). Państwową Inspekcję Pracy tworzy: Główny Inspektorat Pracy i okręgowe inspektoraty pracy oraz - działający w ramach terytorialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy - inspektorzy pracy. Kierownictwo sprawuje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. W praktyce pracodawcy mają do czynienia z inspektorami pracy oraz z okręgowymi inspektorami pracy.

Nadzorem i kontrolą Państwowej Inspekcji Pracy objęci są wszyscy pracodawcy oraz inne podmioty, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne.

Pracodawcą, zgodnie z treścią art. 3 kodeksu pracy, mogą być zarówno jednostki organizacyjne (posiadające i nieposiadające osobowości prawnej), jak również osoby fizyczne, jeżeli zatrudniają one pracowników.